سقط جنین و عوامل تاثیرگذار بر آن

سقط جنین یا مرده زایی

سقط (Abortion) در تعریف به عنوان از دست دادن محصولات حاملگی (مثل جنین) قبل از هفته ۲۰ بارداری به صورت خود به خودی یا عمدی می باشد. به عبارت دیگر سقط جنین به زمانی اطلاق می شود که جنین هنوز برای زنده ماندن به اندازه کافی تکامل نیافته باشد. البته تعریف دیگری نیز وجود دارد: به زایمان جنین با وزن کمتر از ۵۰۰ گرم هم سقط می گویند. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد حاملگی ها با سقط همراه است. بیشتر از ۸۰ درصد از سقط ها در سه ماهه اول یعنی تا ۱۳ هفتگی صورت می گیرد. شاید اصطلاح miscarriage را نیز در مورد آن شنیده باشید که در لغت به معنای عدم موفقیت در بارداری می باشد.

اگر جنین را بعد از هفته ۲۰ بارداری از دست بدهید، به آن مرده زایی می گویند (Still Birth). مرگ با توجه به این واقعیت مشخص می شود که پس از دفع یا خارج سازی کامل محصول حاملگی انسان از مادر، جنین قادر به تنفس نیست و یا هیچ گونه نشانه دیگری از زندگی مانند ضربان قلب، نبض بند ناف یا حرکات مشخص عضلات ارادی را نشان نمی دهد. در اصطلاح پزشک قانونی خروج عمدی یا خودبخودی جنین، قبل از آن که قادر به زندگی در خارج رحم باشد، سقط جنین نامیده می شود. گاهی اوقات در اصطلاح، مرده زایی و سقط جنین به جای یکدیگر به کار می روند.

عواملی که خطر سقط را افزایش می دهند

• سن بالای مادر و پدر 
• افزایش تعداد حاملگی ها 
• سابقه سقط یا مرده زایی
• نژاد آمریکایی-آفریقایی تبار
• استعمال دخانیات و الکل
• بیماری های طبی مادر مانند دیابت آشکار یا فشار خون مزمن
• استفاده از روش های کمک باروری
• چاقی
• سابقه پیامدهای نامطلوب حاملگی مانند زایمان پره ترم قبلی یا محدودیت رشد جنین

همانطور که اشاره شد یکی از عواملی که باعث افزایش خطر سقط می شود، سابقه سقط یا مرده زایی است. برای زایمان خانمی که این سابقه را دارد ولی از سایر جهات سالم است، از هفته ۳۲ به بعد نظارت قبل از زایمان شروع می شود و در نهایت زایمان در هفته ۳۹ بارداری از طریق القای لیبر یا سزارین انجام می شود.

عواملی که خطر مرده زایی را افزایش می دهند

• فشار خون بالای حاملگی
• کنده شدن جفت (دکولمان جفت)
• زایمان زودرس
• محدودیت رشد جنین (نوزادانی که به نسبت سن حاملگی کوچک هستند‌)

محدودیت رشد جنین

به صورت کلی سرعت رشد جنین در سه مرحله رشد سلولی به شرح زیر است:

• ۵ گرم در روز در هفته ی ۱۵
• ۱۵ تا ۲۰ گرم در روز در هفته ی ۲۴
• ۳۰ تا ۳۵ گرم در روز در هفته ی ۳۴

اگر جنین از حالت نرمال کمتر رشد کند، خطر سقط بعد از ۲۰ هفته بیشتر می شود. عوامل تاثیرگذار بر محدودیت رشد جنین عبارتند از:

• کم خونی مادر (به شرطی که یا مادر دچار بیماری سلول داسی شکل باشد یا دچار برخی کم خونی هایی باشد که به ارث برده است.)
• اگر حجم خون مادر تا حد مناسب در بارداری افزایش پیدا نکند
• مصرف داروهای ضد تشنج و ضد سرطانی و داروهای سرکوب کننده ایمنی که برای حفظ پیوند اعضا به کار می روند.

عوامل موثر بر سقط شدن جنین

• در حالت کلی علل سقط به دو دسته عوامل جنینی و عوامل مادری تقسیم می شوند که در ادامه به بررسی آن ها خواهیم پرداخت:

عوامل جنینی

• اختلال در تکامل جنین ابتدایی و یا جفت جنین
•  ناهنجاری های کروموزومی و ژنتیکی مانند سندرم ترنر

عوامل مادری

عوامل مادری مثل ابعاد وسیع تری در تاثیرگذاری بر سقط دارند که در ادامه به تشریح آن ها می پردازیم:

کافئین و داروهای جلوگیری از بارداری: مصرف بیش از ۴ فنجان قهوه در روز باعث افزایش احتمال بروز سقط می شود. 

مصرف موادی چون دخانیات و الکل: مصرف الکل نه تنها باعث ایجاد سقط خود به خودی می شود، بلکه احتمال بروز ناهنجاری های جنینی را مخصوصاً در ۸ هفته اول افزایش می دهد. به ازای هر بار نوشیدن الکل در روز، خطر سقط به طور متوسط حدود ۳ برابر افزایش می یابد. 

بیماری های زمینه ای مادر

وجود برخی از عفونت ها مثل تبخال تناسلی یا بیماری هایی مثل دیابت یا اختلالات هورمونی مثل کمبود پروژسترون یا کم کاری تیروئید در مادر، احتمال بروز سقط را بالا می برد. بررسی آزمایشگاهی زنان بارداری که میزان ابتدایی گلیکوهموگلوبین A1c آنان بیش از ۱۲٪ و یا میزان گلوکز بعد از غذای آنان به طور ثابت بیش از ۱۲۰ میلی گرم در دسی لیتر بوده در معرض خطر بالاتری برای سقط هستند.

- دیابت

در زنان مبتلا به دیابت نوع یک، خطر مرگ جنین ۳ تا ۴ برابر افزایش می یابد. مرده زایی بدون علت تقریبا محدود به حاملگی هایی است که خانم دیابت آشکار دارد (دیابت آشکار دیابتی است که از قبل از بارداری همراه خانم بوده است). نوزادان  متولد شده از این مادران معمولا با وزن کم متولد می شوند و یا بعد از هفته ۳۵ بارداری از دست می روند.

- مشکلات تیروئید (پرکاری و کم کاری)

پرکاری تیروئید کنترل نشده منجر به سقط خود به خود می شود. برخی نشانه های موجود در خانم بارداری که مبتلا به پرکاری تیروئید است عبارت است از:

• افزایش ضربان قلب (افزایشی که شدیدتر از افزایش ضربان قلب نرمال در بارداری طبیعی است)
• گواتر (اختلالی است که در آن غده پروانه ای در گردن به طور غیرطبیعی بزرگ‌ می شود)
• اگزوفتالمی (بیرون زدن چشم از حدقه)
• عدم وزن گیری دوران بارداری علی رغم دریافت غذای کافی

لازم به ذکر است که این علائم همه گیر نیستند و داشتن این علائم دلیل بر عدم سلامتی ما نمی باشد. تنها راه برای کسب اطمینان از شرایط، انجام آزمایش خون است.

کم کاری شدید تیروئید اغلب باعث ناباروری می شود. در صورت بارداری و عدم کنترل کم کاری تیروئید، احتمال سقط خود به خودی بالا می رود. برخی از علائم کم کاری تیروئید عبارتند از:

• خستگی
• یبوست
• عدم تحمل سرم
• انقباضات عضلانی
• افزایش وزن
• خشکی پوست
• ریزش موها
• ادم (تجمع غیر طبیعی مایعات اضافی در بافت های زیر پوست که باعث ورم بدن می شود)

بهتر است این نکته را یادآور شویم که قبل از بارداری حتماً با پزشک خود در صورت داشتن بیماری خاص مشورت نمایید. همچنین حضور خانم باردار در معرض اشعه و سموم محیطی (سرب، بنزن، آرسنیک و...) برای مادر بسیار خطرناک بوده و می تواند سیستم ایمنی را دچار مشکل کرده و در نتیجه خطر بروز سقط را بالا ببرد.

انواع اختلالات رحمی موثر در بروز سقط

وجود اختلالات رحمی  نیز در بروز سقط بی تأثیر نیستند. مثلاً داشتن فیبروم یا دهانه رحم نارسا از این نوع اختلالات است که با ویزیت های قبل از بارداری قابل تشخیص و درمان هستند. برای مثال: ۵ تا ۱۰ درصد زنانی که مبتلا به سقط زودرس هستند و همچنین ۲۵ درصد زنان مبتلا به سقط در سه ماهه دوم و سوم به ناهنجاری های مادرزادی رحم مبتلا هستند. عواقب حاملگی در زنان مبتلا به فیبروئید (لیومیوم یا میوم) به محل این ضایعه ارتباط دارد.

در توضیح دقیق تر می توان گفت فیبروئیدهای زیر سروزی اثری بر باروری یا پیامدهای زایمانی ندارند اما فیبروئیدهای داخل جداری (صرف نظر از تغییر شکل یا عدم تغییر شکل حفره رحم) و همچنین فیبروئیدهای زیر مخاطی با کاهش میزان لانه گزینی و تولد زنده همراه هستند‌.

یکی دیگر از اختلالات رحمی چسبندگی های داخل رحمی (سندرم آشرمن) است. زمانی که ضربه شدیدی به لایه ی داخلی رحم (آندومتر) وارد شود، همراه با تشکیل بعدی پل بافتی، این عارضه ایجاد می شود و علائم آن عبارت است از:

• آمنوره (قطع خونریزی قاعدگی)
• بی نظمی های قاعدگی

سایر بدفرمی های شکل رحم مثل رحم تک شاخ یا دو شاخ و دیگر نارسایی های دهانه رحم بر سقط شدن جنین تاثیر می گذارند.

سایر موارد تاثیرگذار بر سقط

• بارداری در سن بالا (مخصوصا بارداری بعد از ۴۰ سالگی)
• ضربه به ناحیه شکم و یا سانحه یا تصادف
• علل پدری مانند اختلالات ژنتیکی اسپرم (سلول جنسی مرد) 

اگر بعد از ضربه یا تصادف دچار حتی یکی از شرایط زیر شدید حتما به بیمارستان مراجعه کنید:

• وجود لک یا خونریزی
• درد شدید در لگن یا شکم و یا عضوی از بدن به همراه انقباض شکمی 
• احساس خیس شدن ناگهانی (نشانه پارگی کیسه آب)
• کم شدن حرکات جنین
• سرگیجه یا تهوع